Elazığ ilinin eski merkezi olan Harput, Paleolitik Çağ'dan 19. yüzyılın ikinci yarısına değin önemli bir kent konumunda olmuştur. Harput kenti, coğrafi konumu nedeniyle çok eski devirlerden itibaren önemli bir yerleşim merkezi olmuş ve bu nedenle birçok devletin hâkimiyetine girmiştir.
"Türklerin keşif seferleri ve 1071 sonrası Anadolu'da kurulmuş olan beyliklerden biri de Çubukoğulları Beyliği'dir. Çubuk Bey'in Harput'ta ne kadar hüküm sürdüğü ve ne zaman öldüğü bilinmemektedir. Malazgirt Zaferi'nden sonra Anadolu'da kurulan beyliklerden bir diğeri de Artukoğulları Beyliği'dir. 12. yüzyıl başlarında beylik kuran Artuklu sülalesinden Belek Gazi, 1113-18 yılları arasında Harput'u almış ve beyliğin uzun ömürlü Anadolu kollarından biri olan Harput Artuklu Beyliği kurulmuştur."
Harput'ta cami, mescit, medrese, tekke ve zaviye gibi birçok vakıf müessesesi inşa edilmiştir. Bu müesseselerden biri olan ve 12. yüzyılda Artuklu devrinde yaptırılan Ulu Cami, kentin fiziki yapısının oluşmasında önemli bir rol üstlenmiş, aynı zamanda toplumun sosyal ve kültürel bakımdan gelişmesine de katkıda bulunmuştur.
"Camii Kebir, Cami-i Muazzam ve Eğri Minareli Cami olarak da adlandırılan Harput Ulu Cami, mimari özelliklerine göre minaresiyle birlikte muhtemelen 1121 yılında inşaatına başlanmış, ancak 1156-1157 yıllarında Artuklu hükümdarı Fahreddin Karaaslan tarafından tamamlanmıştır.” Caminin minaresi eğri bir şekilde durmaktadır. Bazılarına göre kalın gövdeli ve gittikçe daralan bu minare bilinçli olarak eğri inşa edilmiştir, bazılarına göre ise bir deprem sonucunda eğilmiştir.
Burada caminin minaresinin neden eğik olduğu önemli bir soru olsa da, asıl ilgilendiğimiz nokta şu: Harput, 'Sakin Kent' kimliği kazanamamış olsa da, geçmişin bilinçsizliğine rağmen hala ayakta kalmayı başarabilen nadir kentlerden biridir. Bu yazı serimizde Harput'a ün kazandıran noktalardan biri de, hiç şüphesiz Ulu Cami'nin eğri minaresidir.
"Pisa Kulesi, İtalya'nın kuzeyindeki Pisa şehrinde Mucizeler Meydanı'nda yer alan ve ana yapıdan ayrı olarak 1173-1272 yılları arasında yapılmıştır.” 1157 yılında yapımı bitmiş olan Harput Ulu Cami ise o dönemden beri medresesi ve camisiyle bir çok insana yaklaşık 900 yıldır nefes kaynağı olmuştur. Her ülkeden Pisa Kulesi'ne akın eden insanların, Harput'ta bulunan Ulu Cami minaresine akın eden insan sayısından fazla olması dikkatle incelenmesi gereken bir konudur. Onların eğri kulesi varsa bizim de eğri minaremiz var, dedirtiyor.
Çünkü yapım tarihi olarak Ulu Cami daha erken dönemde yapılmış. Burada yetkililer kendisine soracak: Farkımız ne, eksiğimiz ne? Tanıtım mı, ilgisizlik mi? Bunlar değilse bile karşı taraf neyi iyi yapmış, biz de gerekirse o iyi şeyi alıp uygulayalım. Bu uygulamadaki eksiklik haklı olarak bizi karşılaştırmaya sevk ediyor."
Pisa Kulesi, bitirildiği tarihten itibaren güneye doğru eğilmeye başlamıştır. Bunun sebebi, temelin oturduğu zeminin çökme (oturma) yapmasıdır. Kulenin şu andaki eğimi yaklaşık 5-5,5 derecedir. Yani burada bir inşaat hatası mevcut ve bu durum onlar için bir gelir kaynağı olmuştur. Ulu Cami ise doğuya doğru 7 derece eğik durmaktadır.
Belki de Pisa Kulesi'ni bu derece ünlü yapan, İtalyanların sahip olduğu müthiş kültürel propaganda yetenekleridir. Malum, Avrupa propagandayı sever. Her türlüsünden fayda umar. Olmayan kahramanları bile yıllarca bize izletti. Biz ise Balak Gazi ve daha nice kahramanlarımızın varlığından bihaberken, kahramanlarımızı sinemaya aktarma konusunda yeterince başarılı olamadık.
Arkeolojik çalışmalar konusunda ise son zamanlarda bizde bu konularda yavaş yavaş çalışmalar başlatıldı. Lakin bu işin sonucunu düşündüğümüzde sadece başındayız. Örneğin, Harput kazı çalışmalarının hızla devam etmesi takdire şayan bir harekettir. Bu sadece geç kalmışlığın sevinci. Buradan Harput için gönül vermiş ve gecesini gündüzüne katan insanlara selam olsun.
