Kent Müzesine Dönüştürülecek Eski Elazığ Valilik Konağı

Sedat Çağlıyan,“1834 yılında Diyarbakır Eyalet Valisi olarak atanan Mehmet Reşit Paşa, Harput şehrini ovaya yani Agavat mezrasına taşımaya başlamıştır. O tarihten itibaren yapılan tüm resmi binalar bu ova üzerinde yer alır.

Paşa Çötelizadelere ait Iğıki - Yığıki  köyündeki (Bugünkü Aksaray Mahallesi) İbrahim Paşa’nın konağına yerleşerek bu binayı Hükümet Konağı olarak kullanmıştır. Bu binanın haricinde Hüseynik köyü civarındaki bölgede askeri kışla ve büyük bir cephanelik inşaatını başlatmıştır. Reşit Paşanın ölümünden sonra Eyalet Valisi olan Hafız Mehmet Paşa ise bu konağı Çötelizadelerden satın alarak binayı resmileştirmiştir. 1844 yılına gelindiğinde Hükümet Konağı görevlilerinin çokluğundan dolayı yetersiz kaldığından genişletilip yeniden inşaası gerekmiştir. Bu bakımdan Diyarbakır Müşiri bulunan İsmail Paşa birtakım girişimlerde bulunarak 60.000 kuruş mukabilinde konağın genişletilip yenilenmesine muvaffak olmuştur. Hükümet Konağı 1856 yılında tekrar tamire muhtaç kalmış, yeniden bir ihale açılarak 20.200 kuruş bedel ile tamir edilmesi için karar alınmıştır. Ancak 1856 yılında tamir edilen Hükümet Konağı 1858 yılı Ocak ayı başlarında çıkan bir yangın neticesinde tamamen yanmıştır”dedi.  

Sedat Çağlıyan,“27 Ağustos 1860 tarihinde Harput meclisinin aldığı bir karar doğrultusunda 13.719,5 kuruş karşılığında bina tekrar tamir edilmeye başlanmıştır. 

Mehmet Reşit Paşa döneminde başlanılan Hüseynik Köyü civarındaki 6.000 askeri barındırabilecek büyüklükteki kışla ve cephanelik ile Yığıki Köyü civarındaki hastanenin dışında yeni bir askeri kışla ve hastanenin yapılması kararlaştırılmıştır.Mayıs ayı içerisinde Saray adı verilen Çatal Mezra civarında dört dönüm arazi istimlak edilerek arsa temin edilmiştir (Saray adı verilen bölge Saray Camii ile Eski sebze hali arasında kalan mevkidir). Güneyinde kurulan mahalleye de Sarayatik denilmesinin sebebidir. Bu mıntıkada askeriye ye ait ambarlar, askeri rüştiye mektebi, hamam, jandarma kışlası ve Saray Camisidir. 1855 tarihinde yaptırılan Saray Camisinin banisi Leskofçalı İsmail Paşadır. Daha sonra camii harabeye yüz tutunca 1886 tarihinde yeniden yaptırılmıştır.Şimdiki Hükümet Konağının biraz alt kısmında bir Hükümet Konağı yaptırılmış ve valiler şehri buradan idare etmişlerdir. Vali Rauf Paşa zamanında 21 Ocak 1307-1891 Salı günü Hükümet Konağı ve içerisinde bulunan bütün evrak ve defterler tamamen yanmıştır. Yangından sonra Daireler zaptiye kışlasına nakledilmiştir (Zaptiye Kışlası Saray Camii karşısındaki jandarma kışlasıdır).

Temmuz 1892 tarihli irade-i seniye ile Mehmet Enis Paşa Mamuretül-Aziz Valiliğine atanmıştır. Bu Vali zamanında Mamuretül-Aziz’de imar faaliyetleri başlamış yeni Hükümet Konağı inşaa edilmiştir.  Hükümet Konağını yapan müteahhit ustalardan Hüseynikli Kayarların usta Hovhannes ve usta  Mıgırdıç’tır. Bu ustalar devlet binalarını, Mezre ve Çemişgezek’teki Osmanlı kışlalarını, Hükümet binası ve İdadi mektebini yapmışlardır. Hüseynikli mimar Kevork Koncıyan; Mezire hastanesini, Hüseynik’teki askeri depoyu ve Seko (Mustafa Paşa) mahallesindeki Liva kumandanlık binası olan Kırmızı Konağı inşaa etmiştir.

Hükümet Konağını yapan müteahhit usta Hovhannes ve usta Mıgırdıç’a bu hizmetlerinden dolayı 4. Derece Osmanlı madalyasına layık görülmüştür. Yeni yapılan Vilayet Konağını teslim alan Nafıa dairesinden ser mühendis Romer Efendi, Muavini Mustafa Efendi, Muavini İbrahim Efendi, Liva mühendisi Frans Efendi ve Liva mühendisi Mehmet Efendidir. Bu dönemde meclis-i idare seçilmiş azaları Reşid Efendi (Hacı Ziya Bey’in Babası), Hüseynikli Hacı Muharrem Paşa, HarputluyanArtin Efendi ve Tarakçıyan Kirkor Efendilerdir. Belediye Reisi olarak görev yapan Hüseynikli Hacı Ömer Beydir. Ayrıca Gerger ve Şiro nahiyeleri birleştirilerek Elaziz’e bağlı Pütürge namıyla bir kaza teşkil etmiştir.

Vilayet Konağı bitince meşhur Şair Efendigillerin Hacı Hayri Bey tarafından Elazığ Hükümet Konağı için kitabeye bir şiir yazdığını ifade etti.

 (1312 - 1894/

Kitabede;

Hami-i din-i mübin hazret-i Sultan Hamid

Devlet-ü milleti ihya ya kılıp sa’yi mezid

        Eyledi kişver-i islamı seraser imar

        Şevket-i devleti Allah için etti teşyid

Beyt-i mamur-i hüda kengere-i arşı azim

Daim oldukça ola ömr-i hümayunu medid

        İşte bu daireyi bende-i hasülhas

       Eyledi niyeti haliste bina ve temhid

Yani Vali-i mühamperver Enis Paşa kim

Eder efalini tevfik-i ilahi teyid

       Gösterir himmetini halka bu bünyad-ı cesim

       Bu eserle okuruz namını ta yevm-i vaid

Kilk-i zerrin ile tarihi yazulsun Hayri

Menşe-i adl ede şu daireyi rabbı Mecid