Kaplan: 'Ekran bağımlılığı çocukları gerçek hayattan koparıyor'
Dijital cihazların yaygınlaşmasıyla çocukları bekleyen tehlike: Dijital zehirlenme!
Çocuklarda ekran bağımlılığı, özellikle dijital cihazların (telefonlar, tabletler, bilgisayarlar, televizyonlar) yaygınlaşmasıyla son yıllarda artan önemli bir sorun haline geldi. Çocukların ekran başında geçirdiği süre, fiziksel, zihinsel ve sosyal gelişimlerini olumsuz etkiliyor. Munzur Üniversitesi Öğretim Görevlisi Klinik Psikolog Yılmaz Kaplan, çocuklarda ekran bağımlığını, nedenlerini ve çocuklarda ekran bağımlılığını azaltmak için alınabilecek önlemler hakkında gazetemize önemli açıklamalarda bulunarak ailelerin yapması gerekenleri maddeler halinde sıraladı.
ÇOCUKLARDA EKRAN BAĞIMLILIĞININ NEDENLERİ
Ekran bağımlılığı, çocukların günlük yaşamlarında dengeyi bozarak okul performansını, sosyal ilişkilerini ve genel sağlığını olumsuz yönde etkileyebildiğini vurgulayan Yılmaz,
1. Kolay Ulaşım: Her yerde bulunabilir ve çocuklar genellikle bu cihazları sürekli olarak erişebilecekleri şekilde bulurlar.
2. İçeriklerin Çekiciliği: Dijital platformlar Oyunlar, sosyal medya, video içerikleri ve animasyonlar çocukları cezbeder. Çocuklar bu içeriklere kolayca bağlanabilir ve sürekli yenilenen içerikler ekran başında daha fazla vakit geçirmelerine neden olabilir.
3. Ebeveynlerin örnek, model olması: Ebeveynlerin aşırı ekran kullanımı, çocuklara örnek olma anlamında etkili olabilir. Ebeveynler sürekli telefon, bilgisayar veya televizyon kullanıyorsa, çocuklar da bu davranışları taklit edebilir.
4. Sosyal Medya ve Oyunlar: Özellikle ergenlik döneminde çocuklar, sosyal medya ve çevrimiçi oyunlar gibi platformlarda zaman geçirerek sosyal bağlantılar kurmaya çalışabilir. Bu durum, ekran başında geçirilen süreyi artırabilir.
5. Dijital Cihazların Eğitim Amaçlı Kullanımı: Eğitim uygulamaları ve videolar çocuklar için cazip olabilir. Ancak bu tür içerikler, aşırı kullanıldığında, öğrenme sürecine zarar verebilir ve ekran bağımlılığına yol açabilir.
EKRAN BAĞIMLILIĞININ ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ NELERDİR?
1. Fiziksel Etkiler
Fiziksel Sağlık Sorunları: Uzun süreli hareketsiz ekran kullanımı, postür ve obezite bozuklukları gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Uyku Bozuklukları: Ekranlardan yayılan mavi ışık, melatonin hormonunun üretimini engelleyerek uykuya geçişi zorlaştırabilir. Bu durum, çocukların uyku düzenlerini bozabilir ve yetersiz uyku, dikkat dağınıklığına, öğrenme güçlüklerine ve davranışsal sorunlara yol açabilir.
Göz Sağlığı: Uzun süre ekran başında kalmak, gözlerde kuruma, yorgunluk ve ağrıya yol açabilir. "Bilgisayar görme sendromu" adı verilen durum, baş ağrısı, bulanık görme ve gözlerde zorlanma gibi belirtilerle kendini gösterebilir.
2. Zihinsel ve Duygusal Etkiler
Depresyon ve Anksiyete: Sosyal medya platformları, çocuklarda kıyaslama yapma ve dışlanma korkusu gibi duygusal sorunlara neden olabilir. Ayrıca, dijital oyunlarda geçirilen aşırı zaman, yalnızlık ve izolasyona yol açabilir.
Dikkat ve Konsantrasyon Sorunları: Ekran başında uzun süre vakit geçiren çocuklarda, dikkat sürelerinin kısalması ve konsantrasyon eksiklikleri yaşanabilir. Bu durum, okulda öğrenmeyi zorlaştırabilir.
Davranışsal Sorunlar: Ekran bağımlılığı, özellikle çocuklar arasında hiperaktivite, agresyon ve ruh hali dalgalanmalarına yol açabilir.
3. Sosyal Etkiler
Aile İlişkileri: Aile üyeleri arasındaki iletişimde kopukluk yaşanabilir. Ekran başında geçirilen uzun süre, aile içi etkileşimi zayıflatabilir ve çocuklar ile ebeveynleri arasındaki bağları etkileyebilir.
Sosyal İzolasyon: Ekran başında fazla vakit geçirmek, çocukların arkadaşlarıyla yüz yüze zaman geçirmelerini engelleyebilir. Bu durum, sosyal becerilerin gelişimini olumsuz etkileyebilir.
4. Eğitimsel Etkiler
Akademide düşük Performans: Ekran başında aşırı vakit geçiren çocuklarda, okul başarılarında düşüş gözlemlenebilir. Derslere odaklanamama, ders dışı aktivitelerde eksiklikler yaşanabilir.
Yaratıcılık ve Problem Çözme Becerilerinde Azalma: Dijital içerikler, çocuğun hayal gücünü kısıtlayabilir. Ekran karşısında geçirilen süre arttıkça, çocukların yaratıcı oyunlar ve etkinliklere katılma isteği azalabilir.
ÇOCUKLARDA EKRAN BAĞIMLILIĞINI ÖNLEMEK İÇİN ALINABİLECEK ÖNLEMLER
1. Ekran Kullanımına Kurallar Koymak: Ekran kullanımını sınırlamak için belirli kurallar koymak faydalıdır. Örneğin, yemek saatlerinde ve yatmadan önce ekran kullanılmaması gibi. Ayrıca, ekran karşısında geçirilen zamanın kalitesine de dikkat edilmelidir.
2. Ekran Süresi Sınırlandırılması: Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 2 yaşından küçük çocuklar için ekran kullanımını önermezken, 2-5 yaş arası çocuklar için günlük ekran süresinin 1 saatle sınırlı tutulmasını önermektedir. 5 yaş ve üzeri çocuklar için ise ekran süresi günlük 2 saatten fazla olmamalıdır.
Ekran süreleri için plan oluşturma: Ekran süresi için bir takvim veya zaman çizelgesi hazırlayarak, bu süreyi günün belirli saatlerinde sınırlı tutabilirsiniz.
3. Ekransız Zaman ve Aktiviteler: Çocuklara dijital cihazlar dışında eğlenceli, öğretici ve fiziksel aktiviteler sunmak önemlidir. Spor, sanat, kitap okuma, doğa yürüyüşleri gibi aktiviteler ekran süresine alternatif olarak sunulabilir.
4. Aile İçi Ekran Kullanımının Modellenmesi: Ebeveynlerin ekran kullanımı konusunda örnek olmaları gereklidir. Çocuklar, ebeveynlerinin ekran karşısında nasıl davrandığını gözlemleyerek benzer alışkanlıklar geliştirebilirler.
5. Ailece ekran kullanılmayan zamanlar: Akşam yemekleri, yatmadan önceki saatler gibi ekran kullanılmayan, ailenin birlikte vakit geçirdiği özel zamanlar oluşturun.
6. Ekransız etkinlikler: Kitap okuma, masa oyunları, el işi veya doğa yürüyüşleri gibi etkinliklerle çocukların ekran dışında eğlenebileceği alternatifler sunun.
7. Yatmadan önce ekran yasağı: Uyku düzeni için ekranları en az 1 saat önce kapatmak, melatonin üretimini artırarak daha iyi bir uykuya yardımcı olabilir.
8. Ekran kullanım kuralları oluşturma: Çocuklarla ekran kullanımı için net kurallar belirleyin. Örneğin, yemek saatlerinde ve sohbet anlarında ekran kullanılmamalıdır.
9. Ödül ve ceza sistemi: Ekran süresi, belirli görevlerin veya ev işlerinin tamamlanmasıyla ödüllendirilebilir. Ancak kurallara uyulmaması durumunda ekran süresi kısıtlanabilir.
10. Aile içi dijital detoks: Haftada belirli günlerde tüm aile üyeleri için dijital detoks yaparak,
ekranlardan uzak kalmak, hem ebeveynler hem de çocuklar için faydalı olabilir.
11. Eğitici içeriklere yönlendirme: Çocukların ekranla etkileşimde bulunacakları içerikler,
eğitici ve öğretici olmalı. Yaşına uygun kaliteli eğitim videoları, kitap okuma uygulamaları ve öğretici oyunlar seçilmelidir.
12. Ekran içeriği birlikte izleme: Çocukların ekran karşısında yalnız kalmaması önemlidir.
Birlikte izlediğiniz içeriklerle, onları yönlendirerek neyin sağlıklı ve eğitici olduğunu öğretin.
13. Açık ve kapalı ekran süreleri: Ekranlar, yalnızca eğlence veya oyun için değil,
çocukların öğrenmesine yardımcı olacak şekilde seçilmelidir. Ekran zamanı "açık" (bilgi edinme) ve "kapalı" (oyun, eğlence) olarak ikiye ayırabilirsiniz.
14. Spor ve açık hava oyunları: Çocukları düzenli fiziksel aktiviteye yönlendirmek, ekran
başında geçirdikleri süreyi doğal olarak azaltır. Spor aktiviteleri, bisiklete binme, yürüyüşler veya parka gitmek gibi açık hava oyunları önerilebilir.
15. Ekran sonrası egzersiz: Ekran süresi sonrası fiziksel aktivite yapmak, vücudu
dinlendirici ve sağlıklı bir şekilde dengeleyebilir. Örneğin, ekrandan sonra kısa bir yürüyüş veya basit bir yoga egzersizi yapılabilir.
16. Ebeveynlerin ekran kullanımına dikkat etmesi: Çocuklar, ebeveynlerini örnek alır. Eğer ebeveynler sürekli olarak telefon, bilgisayar veya televizyon kullanıyorsa, çocuklar da benzer alışkanlıklar geliştirebilir. Ebeveynlerin ekran kullanımına dikkat ederek, birlikte zaman geçirmeyi teşvik edin.
17. Ekran süresi sınırlayıcı uygulamalar: Çocukların ekran sürelerini denetlemek için ekran süresi sınırlayıcı uygulamalardan (örneğin, "Google Family Link" veya "Screen Time") yararlanabilirsiniz. Bu uygulamalar, çocukların cihazlarını kullanma süresini sınırlamanızı sağlar.
18. Zamanlayıcı kullanma: Ekran kullanımını sınırlamak için basit bir zamanlayıcı veya alarm kullanabilirsiniz. Çocuklar, belirli bir süre sonunda ekran kullanımının sona ereceğini bilirler.
19. Sosyal Etkileşimi Teşvik Etmek: Çocukların sosyal becerilerini geliştirmelerine yardımcı
olmak için arkadaşlarıyla oyun oynaması, grup etkinliklerine katılması teşvik edilmelidir.
20. Arkadaşlarla dışarıda vakit geçirme: Çocukların sosyal becerilerini geliştirebilmeleri için arkadaşlarıyla dışarıda oynayabilecekleri etkinlikler planlayın. Oyun parkları, doğa yürüyüşleri, bisiklet turları gibi aktiviteler, dijital dünyadan uzaklaşmalarına yardımcı olabilir.
21. Grup oyunları ve etkinlikler: Çocukları ekran başından uzaklaştırarak, grup içinde sosyal etkileşimi teşvik edebilirsiniz. Sosyal beceriler ve takım çalışması gelişimi için masa oyunları, bulmaca çözme gibi etkinlikler önerilebilir.
22. Yaratıcı oyunlar: Çocukları el becerilerini geliştiren yaratıcı oyunlarla (resim yapma, el sanatları, inşaat oyuncakları) meşgul edin. Bu tür etkinlikler, onların hem eğlenmesini hem de zihinsel gelişimlerini destekler.
23. Zihinsel meydan okuma: Çocuklara bulmacalar, mantık oyunları ve strateji gerektiren etkinlikler sunarak ekran dışında geçirecekleri zamanın verimli olmasını sağlayabilirsiniz.
24. Ekran Bağımlılığına Karşı Eğitim: Çocuklara ekranların olumsuz etkileri hakkında eğitim vermek, bu bağımlılığı önlemede yardımcı olabilir. Çocuklar, dijital cihazların zararlarını fark ederek daha sağlıklı kullanım alışkanlıkları edinebilirler.
Çocuklarda ekran bağımlılığı, erken yaşlarda başlaması halinde uzun vadede ciddi sorunlara yol açabilir. Ekranların, eğitim ve eğlence amacıyla kullanılması faydalı olsa da, çocukların fiziksel ve sosyal gelişimleri için dengeli bir kullanım şarttır. Ebeveynler, ekran kullanımını denetleyerek ve alternatif aktiviteler sunarak, çocukların sağlıklı bir şekilde dijital dünyadan faydalanmalarını sağlayabilirler” ifadelerini kullandı.
