EBRU'NUN TERAPİ ÖZELLİĞİ VAR!

Tarihimizde ve kültürümüzde büyük yer kaplayan Geleneksel Ebru Sanatı hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak ve bu sanatı yakından tanıtabilmek amacıyla Ebru hocası NAZAN FIRAT ile güzel bir söyleşi yaptık.

 Ebru nasıl bir sanattır sizden öğrenelim?

 Ebru Sanatı Geleneksel Türk El Sanatlarımızdan suyun üzerine resim yapma sanatımızdır. Özbekistan'ın Buhara şehrinden ipek yolu üzerinden Anadolu'ya geldiği bilinir. Osmanlı döneminde Ebru Sanatını çok fazla yapan kişi varmış, fakat Osmanlı'dan sonra bir duraklama dönemine geçilmiş savaşlar, açlık, kıtlık baş gösterince insanlar aş, iş peşine düşmüş. O yüzden Ebru'ya ilgi biraz daha azalmış. Şuanda Ebru Sanatı altın dönemini yaşıyor diyebiliriz. Eskiden Osmanlı Döneminde yine çeksenetler ebru desenlerinin üzerinde yazılırmış. Şu andaki çek ve senetlerin üzerindeki karışık desenlerinde oradan geldiği bilinir. Tahribatı önlemek açısından ebru kağıtların üzerinde çek-senet işlemleri yapılırmış. Ebru tektir, tekrarlanamaz o açıdan kıymetli kağıtlarda da bu sanat işlenirmiş.

Daha sonra Türkiye'de Hat –Hattat atölyelerinin ve ustalarının çoğalmasıyla birlikte ebru sanatında gelişmeler meydana gelmiş. Hattın altındaki kağıt zemin ebrulu ve ebrulu kağıdın üzerine hat çalışmasını yaptıklarından dolayı gittikçe artmış, şuanda da ilgi büyük olduğu için altın dönemini yaşıyor.

Altın dönemini yaşaması bir sanatın sahip çıkmakla da ilişkili  diye düşünüyorum. Peki sahip çıkabiliyor muyuz?

Ebru için, nereye gidilirse gidilsin Türk Sanatı denilir. Ebru da bunu kaptırmamışız, sahip çıkmak isteyenler olmuş ama uygulayarak kendilerine namzettirmeye çalışanlar olmuş ama ödün vermemiş sahip çıkmışız. Dolayısıyla Türk ebrusu olarak da  bilinir.

EBRU'NUN TERAPİ ÖZELLİĞİ VAR

“Ebrunun terapi özelliği çok fazla olduğu için özellikle huzurevi, cezaevi, toplum ruh sağlığı merkezlerinde kurslarımızı açıyoruz. HEM bünyesinde zaten kurslarımız var. Kurumlar tarafından da istekler geliyor.

İşe başladığımızda herkesçe sabretmenin önemini bilerek başlarız. Biz kursiyerlerimizde tahammülsüzlüğü gideriyor, sabrı aşılıyoruz. Olumsuzlukları o teknenin başına geçtiğinde o düşünceleri yok ederek uyguluyor. Bilimsel olarak ta açıklanmış bir şey, suya iyi şeyler söyleyince suyun kimyası birden pozitif değişiyor. Kötü şeyler söylendiğinde de kimyasında negatiflik artıyor. Dolayısıyla suyun başında siz ne kadar olumlu geçerseniz tekne de o şekilde size eserinize olumlu cevap verir. Oluşturulan güzel eser karşısında da kafada bulunan olumsuzlukları atmak mümkün oluyor, bir terapi özelliği katıyor. Bu sanatın başlı başına taşıdığı bir özelliktir. Mikro alemde göremeyeceğimiz değişimler suyun üzerinde dikkatli bakıldığında bir sürü değişiklikler sunuyor size. O yüzden Yaradan'ımızın lütfuyla da ilgisi büyük. Manevi açıdan bambaşka yere götüren bir sanat. Başladığınız andan itibaren herşeyden uzaklaşmış, tamamen kendinizi iyi htirmeye götürüyor. Düşünsel açıdan bu özellikleri olmasından dolayı tercih ediliyor.”

Ebrunun size htirdikleri nelerdir?

 Ebru bir yaşam biçimi, tarifi imkansız bir mutluluk. Ebru; dili, dini, rengi, görüşü ne olursa olsun, insanlar arası kurulan bir sevgi köprüsü. Ebru, büyülü bir atmosfer yaratan, dünyada tuvali su olan tek resim sanatı .Her şeyden öte ebru, suya yazılan bir aşk hikayesidir.

Ebruyu farklı kılan özellikler nelerdir?

 Ebru bir renk armonisidir. Taklidi olmayan, tekrarı olmayan tek sanat ebrudur. Çünkü aynı ebruyu bir daha yapma şansınız kesinlikle yok. Benzerini yapabilirsiniz ama aynısını asla yapamazsınız. İnsanların parmak izi gibidir. Her insan aslında bir ebrudur. Biri biriyle aynı olamaz. Ebru bu özelliği ile tasavvufla da özdeşleşiyor. Yaratışta ve yaradılışta tekrar yoktur. Bir su bir dereden asla iki defa geçmez. Yaratan aynı ama yaratılanların her biri farklıdır. Bazen ebru yaparken o kadar şaşırıyorum ki… Sanki üzerinde bir ışık varmış gibi geliyor. Hani bilgisayarda bir fotoğrafa sağdan ya da soldan ışık verirsiniz ya, ebruda bu ışık kendiliğinden ortaya çıkıyor.

Ebru için ne tür malzemeler kullanılıyor?

 Toprak boyası, sığır ödü, ağaç ddigerarından, atkuyruğundan yapılmış fırçalar, denizden çıkarılan denizkadayıfı ve bitkisel yapıştırıcılar kullanıyoruz. Yapıştırıcıyla yoğunlaştırılan suyun üzerine atkuyruğu fırçalarıyla boyalar serpiştiriliyor ve bu boyalara çeşitli şekiller veriliyor. Süslemede ana unsur çiçektir. Tabiatta nasıl çiçekler bir süs ise ebrunun süsleri de çiçeklerdir.

Ebru yapımında kullanılan malzemeler nelerdir ve kullanılan malzemelerde nelere dikkat edilmelidir?

Ebru sanatında kullanılan malzemeler:

Ebru suyunun içinde bulunduğu tekne: Cam, aluminyum, galvanizden yapılan ve istediğimiz ölçüde boyutları olabilir.

Boyalar: Toprak boyalardır. doğada bulunan renkli topraklardan elde edilir ve uzun ve yorucu bir ezme sürecinin ardından 3-4 ay süre sonrası kullanıma hazır hale gelir.

Kitre adını verdiğimiz ebru suyu: Geven otunun kökünden elde edilen bir zamkdır. Suyun kıvamlı hale gelmesini ve kağıda aktarılabilmesini sağlar. Gunumuzde kitre yerine kullanımı ve hazırlaması daha kolay olan kerajin (deniz kadayıfı) da kullanılmaktadır.

Fırça: Yaşlı at kuyruğundan ve gül dalından elde edilir. Bu malzemelerin seçimi fırçanın küflenmesini engeller olmasından kaynaklanmaktadır.

Öd: Ebrunun olmazsa olmazıdır. Sığırdan elde edilen ödün benmari usulu kaynatılmasıyla elde edilip hazırlanır. Boyaların su üzerinde kalmasını ve uygun ölçüde yayılmasın sağlar. renklerin birbirine karışmasını engeller.

Biz: Çesitli kalınlıklarda paslanmaz celikten ahsap cubuklara yerlestirilerek elde edilir.

Tarak: Boyalara hareket vermek amacıyla kullanılan ince uzun cıta üzerine esit aralıklı paslanmaz celik tellerin tarak görünümlü dizilmesi ile elde edilir.

Kağıt: 60-70 gram/m2 ağırlığımda olan her tur kağıda ebru yapılabilir. Bununla beraber çeşitli kumaslar, cam, tahta ve çinicilikte kullanılan bisküvilere ebru yapılabilir.

 Ebru yapmak için ihtiyaç duyulan malzemeler Türkiye’de nerelerden temin edilebilir?

Türkiye’de Ebru malzemeleri büyük şehirlerden kolaylıkla temin edilebilmektedir. İstanbul’da Ayan Ebru ve İsra Sanat şirketlerinin mağaza ve websiteleri üzerinden de malzeme siparişi verilebilmektedir.

Ebru yapmak masraflı bir iş midir? Bu sanat için ihtiyaç duyulan ortalama bütçe ne kadardır?

Ebru yapmak biraz masraflı bir iştir. Günümüzde bu sanata yoğun ilgi olduğu için malzemelerin pazarı çok geniştir. Ebru sanatı yapmak için gerekli bütçe daha çok kullanılacak renk sayısına, kullanılan malzemelerin kalitesine ve kullanım sıklığına bağlı olmaktadır.

Ebru öncesi yapılan hazırlık sürecini bizlere açıklayabilir misiniz?

Ebru yapımı öncesinde öncelikle kullandığımız ebru suyunun (kitreya da kerajin) hazırlanması gerekmektedir. Bu da ebru yapacağımız günden birgün önce hazırlanır. Çünkü suda çözünme ve dinlenme payı vardır. Ebru suyu hazırlanırken sıcak su kullanılır ve ebru teknesinin büyüklüğüne göre su hacmi değişebilir. 35×50 ölçülerindeki bir tekne yaklaşık 5 litre ebru suyu alır. Bu da 2,5 yemek kaşığı kerajine tekabül eder. Kerajin ve su gün içerisinde uzun süreler çırpılarak güzel bir şekilde karışması sağlanır. Ebru suyu hazırlandıktan sonra boyaların su üzerinde durabilmesi ve istenilen miktarda açılabilmesi için boyalar su ve öd ile beraber gerekli oranlarda karıştırılarak boyalar test edilir ve tekne başında süren uzun, yorucu ama bir o kadar da eğlenceli serüven başlar.

Bir eser ortaya koymak (hazırlık aşamaları dahil) ne kadarlık bir zaman almaktadır?

Maalesef her ebru yapımında güzel bir eser meydana gelmemektedir. Bunun için uzun bir zaman, sabır ve yoğun bir çalışma gerekmektedir. Çünkü ilk defa çalışmaya başlandıktan ancak en az 2 saatte ebru suyu kendini toparlar ve verimli çalışmalar ortaya çıkar. Sonrasında hazırladığımız su üzerindeki deseni kağıda alabiliriz. Kağıt kuruduktan ve ütülendikten sonra eser kalitesini değerlendirebiliriz.

Ebru çeşitleri var mıdır? Varsa bu çeşitler nelerdir?

Tabii ki birçok ebru çeşidi vardır. ilk önce gelen ebru çeşidimiz Battal Ebru’ dur.

Battal Ebru : Ebruların en güzelidir. Fırçadan tekneye düşen boyalar dokunmadan kağıda alınırsa bu ebruya Tarz-ı Kadim (eski tarz) Battal ebru denir. Battal ebru basit bir ebru çeşidi gibi görünse de yapımı çok zor olan bir ebrudur. Mustafa Düzgünman’ın dediği gibi, “ebrunun ilk mektebidir”. Battal ebru yapabilen kişi bütün ebruları yapabilir. Battal ebru yapılırken boyalar koyu renkten açık renge doğru tekneye serpilir.

El kontrolü daha doğrusu el ustalığı isteyen bir ebru çeşididir battal ebru. Bu da daha çok ebru yapmaya ebruya ara vermemeye bağlıdır. İkinci aldığımız boyalar birinci boyayı iterek kendine yer açacaktır. İşte bunun için ikinci boyanın öd ayarı birinci boyanın öd ayarından kuvvetli olmalıdır. Eğer birinci ve ikinci boyanın kuvveti aynı ise ikinci boyanın fırçası daha kalın ve boyasının da fazla olması gereklidir. Battal ebruda atılan boyaların düzgün ve aynı büyüklükte olmasına dikkat edilir. Ebruda renk dağılımları iyiyse kağıda alınır. İyi değilse gelgit veya tarama yapılarak kağıda alınmalıdır.

Gelgit Ebru : Tekneye istenilen renkler üst üste serpilerek elde edilen ebruya battal ebrusu denir demiştik. İşte bu renk kompozisyonu bir iğneyle ya da kalın bir bizle sağdan sola, soldan sağa birbirine paralel ve düzgün bir şekilde taranırsa bu ebruya Gelgit ebru denir. Daha sonra yukardan aşağıya, aşağıdan yukarıya gidip gelinerek yapılan ebruya Taramalı Ebru denir.

Şal Ebru : Battal ebru yapılır. Gelgit ya da tarama ebru şekline dönüştürülür. İsteğe göre kalın bir biz yardımıyla teknenin önce üst kısmına bir “M” harfi, alt kısmına da bir “M” harfi çizilir. Daha sonra teknenin sağına ve soluna “S” harfi yapılır. Orta kısmına da yatay “S” harfi yapılır ya da ebru zigzaglar çizilerek gelişigüzel bir şekilde verevine taranır. Böylece “şal” ebru yapılmış olur.

Serpmeli Ebru : Battal, gelgit, şal gibi herhangi bir ebru üzerine bir fırçayla, öd miktarı az bir boya, fırça elle iyice sıkılarak atılınca ebru üzerinde boyalar nokta nokta kalır. Bu noktalar mercimek büyüklüğünde olmalıdır. Ancak isteğe göre daha büyük de olabilir. Bu ebru çeşidine “serpmeli” ebru denir.

Bülbül Yuvası : Tekneye istenilen renkler atılarak battal ebru yapılır. Bir tel veya kılla, aşağıdan yukarıya yukarıdan aşağıya çekilip, gelgit ebru yapılır. Aynı telle veya orta kalınlıkta bir bizle dıştan içe doğru helezonik şekillerin meydana gelmesiyle oluşan ebruya “bülbül yuvası” denir.

Hafif Ebru : Hafif ebruda kullanılacak boyalar, daha çok sulandırılmış ve öd miktarı fazla olan açık renkler oluşur. Hafif ebru kitre temizken yapılır. Hattatlar bu ebru kağıdını fon olarak kullandıkları gibi, aharlayarak çeşitli hat yazmak için de kullanmaktadır.

Taraklı Ebru : Battal ebru yapıldıktan sonra gelgit ebrusu yapılır. Tarak kitreye değecek şekilde teknenin üstüne yerleştirilir. Yukarıdan aşağı veya sağdan sola doğru çekilir. Çıkan ebru çeşidine “taraklı ebru” denir.

Ters taraklı ebru : Tekneye istenilen renkler fırça ile atılır. Gelgit ebrusu yapılır ve tarak tekne sonundayken 1 cm. sağa veya sola kaydırılarak ters yönde tekne başına kadar çekilir.
 

Yürek-Taraklı Yürek Ebrusu : Bir hatip ebrusu çeşididir. Kitre üzerine hafif bir renkle zemin atılır. Daha sonra renkler bir bizle düzgün aralıklarla kitreye damlatılır. Damlatılan boyalara üst üste iki renk daha damlatılır. Bu daire haline gelen boyalar sağdan sola doğru bir tel ile ikiye bölünüp ortadan aşağıya doğru çekildiğinde tek taraklı yürek ebru oluşur. Bu daire dörde bölünüp bir telle ortadan aşağı çekilince çift taraklı yürek ebru, daire tek bir hamle ile ortadan aşağı doğru çekilirse yürekli ebru yapılmış olur.Eğer daire halinde bulunan boyalar özel bir tarakla taranırsa “taraklı yürek” ebrusu yapılmış olur.

Çiçek ebruları: Lale, çoklu lale, papatya, menekşe, karanfil, gelincik ve en son olarak da gül ebrusudur. Herbirinde güzel eserler  ortaya çıkarmak uzun süren bir çaba ve emek gerektirir.

Bu sanata ilgi duyanlara önerileriniz ve mesajınız var mıdır?

Bu sanata ilgi duyan arkadaşlarıma ilk önerim meraklı olmaları ve bu sanatı icra ederken gerçekten hakkını vermeleridir. Tek kural gönülden istemek, layıkıyla yapmak ve gerçekten başarmak isteği olmalıdır. Unutmamak gerekir ki; her ebru bir eser değildir ama her ebru çok kıymetlidir. Çünkü bir ebrunun asla birebir ikincisini yapamazsınız; bu manada eşsiz bir sanattır.

Son olarak bir mesajınız olacak mı?

  En önemli mesajım Sevgi’dir. İnsanlar sanatı, doğayı, hayvanları kısaca her şeyi sevmeyi öğrensinler. Sevgi ile çıkılan yolda asla pişmanlık olmaz. Hepimizin birlik ve beraberliğe ihtiyacı var.