Doktora tezine konu olan Elazığlı Milletvekili

Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapan Elazığ’dan yetişen birçok şahsiyet, ülkesi ve şehri için önemli işlere imza atmıştır. Ancak aralarında öyle bir isim var ki hem askeri, hem siyasi hem de edebi yönüyle tarihe damga vurmuştur.

ASKER, YAZAR VE MİLLETVEKİLİ

Bahsettiğimiz isim Elazığ’da 1950-1954 IX. Dönem ve 1954-1957 X. Dönem Demokrat Parti milletvekilliği de yapan hem 1. Dünya savaşında hem de Kurtuluş savaşında neredeyse tüm cephelerde görev alarak sayısız madalya ile ödüllendirilen, birçok dergi ve gazetede yazdığı yazıların yanı sıra anı, roman ve çeviri eserleriyle ülkemizin fikri gelişimine katkı sunan Mehmet Şevki Yazman’dır.

HAYATI VE HİZMETLERİ DOKTORA KONUSU OLDU

Yazman’ın  başarılı hayat hikayesi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nde Dr. Volkan Yaşar’ın tezine konu oldu.  Dr. Yaşar, Öncü Bizim Ayvalık Gazetesi’nde çalışmasıyla ilgili yaptığı açıklamada, Mehmet Şevki Yazman’ın hayatında elde ettiği başarılara yer verdiği satırlar ise okuyan her Elazığlıyı gururlandırdı.

1896’DA  ELAZIĞ YEDİGÖZE KÖYÜNDE DOĞDU

Osmanlı devletinde aydınların ve de bürokratların, öğretmenler ile askerlikten ve vergiden muaf olan medreselilere saymazsanız neredeyse tamamı asker idi.“ Tarihteki olayları durumları biçimlendiren, şartlara ve imkânsızlıklara yön veren şahsiyetlerdir; biz tarihçiler şahsiyetlerden yola çıkarak geçmişi yeniden inşa ediyoruz.” diyen hocam ve doktora yöneticim Mehmet Akif Tural’ın isteği ile bir ışıklı şahsiyeti projektörlerin önüne getirdim.

ASKERİ OKULLARI BAŞARIYLA BİTİRDİ

Türkiye Cumhuriyeti’nin yakın dönem tarihine tanıklık etmiş olan Mehmet Şevki Yazman, 1896 yılında Elâzığ Germili (Bugün Yedigöze Köyü)’de dünyaya gelmiştir. Çocukluk ve gençlik yıllarında yetişmiş olduğu çevre şartları, esasen Osmanlı Devleti’nin idarî çürümenin yaygınlaştığı, yeni bir kimlik arayışı içerisinde olduğu yıllardır. Aydınların (asker -sivil) bu dönemde öncelikli gayesi devleti yıkılmaktan kurtarmak idi. Mehmet Şevki Yazman, orta öğrenimini Erzincan Askeri Rüştiyesi ve Askeri İdadisi ve ardından İstanbul Kuleli Askerî Lisesi’nde tamamlamıştır. 1914’te mezun olduktan sonra Harbiye Mektebi’ne başlamıştır. I. Dünya Savaşı’nın (1914-1918) başlamasıyla Çanakkale, Galiçya ve Filistin cephelerinde çarpışmıştır. Ardından Millî Mücadele’nin (1919-1922) tüm safhalarında savaşmıştır. I. Dünya Savaşı’ndan harp madalyası, gümüş iftihar madalyası, Avusturya üçüncü sınıf muharebe liyakat-i askeriye nişanı ve istiklal madalyası sahibidir.

ASKERİ BAŞARILARIN ARDINDAN GELEN MÜHENDİSLİK

1931’de İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi bölümünden Yüksek Makine ve Elektrik Mühendisi olarak mezun olmuştur. Millî Savunma Bakanlığı dâhilinde II. Dünya Savaşı (1939-1945) devam ederken, 1941 yılında tedbir amaçlı Konya’ya nakledilen Kuleli Askerî Lisesi’nde öğretmenlik yapmıştır. 30 Ağustos 1945’te Albaylığa yükselen Yazman, Temmuz 1946-Şubat 1947 tarihleri arasında Çalışma Bakanlığı Bursa Bölge Çalışma Müdürlüğü görevini yürütmüştür. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 1950-1954 IX. Dönem ve 1954-1957 X. Dönem Demokrat Parti milletvekilliği yapmıştır.

YAZDIĞI ESERLER VE ÇEVİRİLERLE ÖNEMLİ BİR ROL OYNADI

I. Dünya Savaşı ve sonrasında Millî Mücadele’ye ait birinci elden kaynak niteliğinde değerlendirilebilecek tarih, anı, hikâye ve roman türünde kitaplar yazmıştır. Bu eserler, en hareketli, değişimler ve acılarla biçimlenen dönemine ait Türk savaş tarihi ve edebiyatı ile ilgili önemli bir yere sahiptir. Akşam ve Ulus gazeteleri başta olmak üzere Dünya, Son Posta, Vatan, Cumhuriyet, Yeni İstanbul, Vakit, Tan ve Zafer gibi gazetelerde köşe yazıları yazmıştır. Ayrıca Kadro Dergisi, Konya Halkevi Dergisi, Hayat Tarih Mecmuası, Yeni Tarih, Varlık ve Savaş gibi dergilerde çeşitli yazıları bulunmaktadır. Bunlardan ayrı Franz Babinger, Otto Liman von Sanders, A.D. Mordtmann ve Reinhard Stewig gibi önemli Alman yazarların onlarca kitap ve makale çevirilerini yaparak Türkçeye kazandırmıştır. Cumhuriyet dönemi sonrası yeni bir kimlik inşa etme süreci idi. Bu süreci ön saflarda yaşamış birisi olarak Yazman’ın eserlerinde, dönemin genel bakış açısını ve yeni rejimin eski rejime bakışındaki resmî anlayışı yansıttığı görülür. O, askeri, idari, siyasi, edebi, ilmi, fikri ve eğitimci bir şahsiyettir. Bu çerçevede danışmanım Prof. Dr. Mehmet Akif Tural yönetiminde tamamladığım “Mehmet Şevki Yazman’ın Faaliyetleri (1914-1974)” adlı doktora tezim ile insanımızın ve toplumumuzun yakın dönem tarihini anlamak ve anlatmak imkânı buldum. Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) “Nutuk” adlı eserinde Millî Mücadele’nin başlangıcında Ayvalık Cephesi’nde bulunan ve 172’nci Alay Komutanı olan Ali (Çetinkaya) Bey’den bahsediyor. Buradan bir şahsiyetin Türk milletinin ve devletinin tarihinin akışının değişmesinde hangi ölçüde önemli olduğu anlaşılmalıdır. 5 bölümden oluşan tezde yararlanılan kaynakların başında Mehmet Şevki Yazman’ın kendi kaleme aldığı eserleri ve yazılarını neşrettiği süreli yayınlar gelmektedir.  Nutuk, Anı, telif tetkik eserler ve Millî Kütüphanenin yanında Başkanlık Cumhuriyet Arşivi, T.B.M.M. Zabıt Cerideleri, Askeri Stratejik Tarih Etüt Dairesi Başkanlığı (ATASE) Arşivi, T.B.M.M. Arşiv ve Kütüphanesi, Türk Tarih Kurumu Arşivi ve Kütüphanesi, T.C. İçişleri Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ve T.C. Millî Savunma Bakanlığı Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü başlıca kaynaklar olmuştur. “

DÖNEMİN YAŞANMIŞLIKLARINA AÇIKLIK GETİRMEYE ÇALIŞTIK

Tezimizin giriş bölümünde, şahsiyet çalışıyor olmamızdan kaynaklı tarih ve insan unsuru üzerinde değerlendirmelerde bulunduk. Dönemin konjonktürel gelişmelerine değindik. Birinci bölümde Mehmet Şevki Yazman’ın ailesi, eğitim hayatı, askerlik hayatı ve mesleki hayatını işledik. Askerlik hayatını aktarırken I. Dünya Savaşı’nın başlangıcından Millî Mücadele’nin sonuna kadar olan zaman dilimini bir süreç halinde işledik ve dönemin yaşanmışlıklarına açıklık getirmeye çalıştık. İkinci bölümde ilk olarak Türkiye’nin demokrasi gelişmeleri ve II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’de ve dünyada yaşanan önemli gelişmeleri ve dönemin genel özelliklerini aktarmaya çalıştık. IX. ve X. Dönem milletvekilliği (1950 ve 1954 Genel Seçimleri) süresince Mehmet Şevki Yazman’ın T.B.M.M’nde söz alma, takrir ve önergelerinin tamamını tasvir ettik.  Üçüncü bölümde Mehmet Şevki Yazman’ın gazetecilik ve dergicilik faaliyetlerini ele aldık. Ciddi sayıda gazete yazısı tespit etmemizden dolayı incelememizi konu başlıklarına göre tasnif edip örnekler vermek suretiyle oluşturmayı uygun gördük. Dergi yazılarında ise doğrudan incelemelerde bulunduk. Son bölüm olan dördüncü bölümde ise Mehmet Şevki Yazman’ın geriye bıraktığı kitap, hikâye, roman, deneme ve çeviri gibi yazılı eserlerini değerlendirdik.”

ÖNEMLİ KAYNAKLARDAN BİRİSİ DE SÖZLÜ KAYNAKLARDIR

Modern tarih araştırmalarında bilgi edinme konusunda kullanılan önemli kaynaklardan birisi de sözlü kaynaklardır. Bu bağlamda söz konusu şahsiyet veya onun yakın çevresi ile yapılmış olan görüşmeler (yazılı ve sözlü röportajlar) önemli bir yere sahiptir. Araştırmacı, verileri toplamak istediği kişilere sorular sormak suretiyle aradığı bilgilere ulaşmaya çalışır. Ancak bu noktada bilginin bize nakli, vasıtasız bilgi özelliği taşımaz. Çünkü haberlerde nakledenin veya yazıya geçirenin bazı küçük değiştirme ve müdahaleleri söz konusu olabilir. Bu bakımdan bu tür haberler esas kalıntılardan sonra gelir. Araştırmalarımız dâhilinde Mehmet Şevki Yazman’ın torunu Ahmet Turgut Yazman ile yapmış olduğumuz görüşme ve yazışmalar bize tez çalışmamızda önemli bilgi ve belgeler edinmemize imkân sağlamıştır. Bir olayı gören veya yaşayan kişilerin verdiği sözlü bilgiler, tarihî bilginin ilk kaynağıdırlar. Dolayısıyla bu doğrudan bilgilerin yazılı olandan da önce gelmesi tabiidir. Mehmet Şevki Yazman’a ait birçok özel fotoğraf, pasaport, nüfus kayıt bilgileri, Ahmet Turgut Yazman’a ait alt/üst soy belgesi ve Mehmet Şevki Yazman’ın oğulları Cüneyt Yazman ve Turgut Yazman’ın babalarına dair kaleme aldıkları hatıralara bu sayede ulaşabildik. İnsanlığın binlerce yıldır düşünce ve davranış ile kurumlaştırmalar bakımından değişme ve gelişmeler geçirdiği bir gerçektir. Hem tek tek kişilerin hem de topluluk ve toplumların benliğini, kimliğini ve kişiliğini kuran veya geliştiren unsurlardan birisi şahsiyetler ise, diğeri de kitaplardır. Kitaplar vasıtasıyla şahsiyetleri, şahsiyetler vasıtasıyla kitapları ele alarak insanımızın ve toplumumuzun profilini çıkarabiliriz. Kültürümüzü, şahsiyetlerin ve kitapların aracılığı ile anlamak ve anlatmak çalışmamızın temel amacı olmuştur. 

Kaynak: Volkan Yaşar, Mehmet Şevki Yazman’ın Faaliyetleri (1914-1974), Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2024.