Çevre Şehircilik Görevini Yapıyor mu?

Kübra Kabukçu/1999 öncesi binalarla birlikle yeni yapı yönetmeliğine uygun çok sayıda binanın da yıkılması, yapı denetim sisteminin ne kadar doğru çalışıp çalışmadığını gündeme getirdi.

“YAPI DENETİM”LER DENETİMSİZ 

İlimizle birlikte çok sayıda ilimiz deprem fay hatları üzerinde olması sebebiyle binaların deprem güvenli inşa edilmesi amacıyla nasıl önlemler alındığı, inşaatları denetleme yetkisi verilen yapı denetim firmalarının nasıl işlediği ile ilgili uzmanların ciddi eleştiri ve endişeleri var.

Elazığ’ın birinci derece deprem bölgesi olması, yapı denetimlerinin daha ciddiyetle yapılmasını zorunlu hale getiriyor. Ancak asıl soru ve sorun;  Elazığ’da yapıların yeteri kadar denetlenip denetlenmediği…

Konu ile ilgili endişelerini dile getiren uzmanlar, işini ciddiyetle yapan firmalarla birlikte çarpıcı iddialarda bulunarak, bazı yapı denetim firmalarının denetim süreçlerini sağlıklı bir şekilde yapmadıklarını, uzman mühendisler yerine asgari ücretin çok altında maaşlarla yeni mezun mühendis ya da teknik eleman dahi olmayan kişilerle bu önemli ve hassas görevi yaptıklarını iddia ediyorlar.  

İŞİNİ DÜZGÜN YAPAN FİRMALAR YOK DEĞİL

Ülkemizde ve ilimizde yapılan inşaatların denetimini, yapan birçok yapı denetim firmasının, hem çalıştırdıkları personel hem de yerinde denetimleri hakkıyla yerine getirdiklerini ifade eden uzmanlar, bu firmaların sayısının artması gerektiğini dile getiriyorlar.

 YAPI DENETİM FİRMALARI BAĞIMSIZ MI? 

Yapı denetim firmalarının müteahhitlerden bağımsız olmak zorunda olduğunu ifade eden uzmanlar,  müteahhitlerin yapı denetimlerden bağımsız olması gerekirken, bazı müteahhitlerin yapı denetim firmaları kurduklarını, belki kendisi bizzat kurucu olmasa da bir tanıdığına yapı denetim firması kurdurup bizzat kendilerinin yönettiklerine dikkat çekiyorlar.

YAPI DENETİMLER DENETİMSİZ Mİ?

Yapı denetimlerinin denetim firmalarının kontrolü ile sınırlı kalmaması gerektiğini ifade eden uzmanlar,  kanun çerçevesinde müteahhitlerin, inşaatlarını denetletmek için yapı denetim firmalarının sırayla atandığını ancak yaşanan son depremlerden de görüleceği gibi yapıların yapı denetim firmasının kontrolü ile sınırlı kalınmaması gerektiğini, denetleyeni de denetleyen bir üst denetçi bir kurum olan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’nün inşaatları her aşamasında denetlemesi gerektiğine dikkat çekiyorlar.

ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK MÜDÜRLÜĞÜ DENETİM GÖREVİNİ YAPIYOR MU?

24 Ocak 2020 depremini yaşayan ilimizde her yıl önemli oranda inşaat yapılıyor ve insanlarımız bu konutlarda ikamet ediyor. Yapılan inşaatları,  yapı denetim firmalarının insafına ve teknik bilgisine bırakan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü, firmaların denetimindeki inşaatları yeterince denetlemediği  iddia ediliyor. 

YAPI DENETİMSİZ İNŞAATLAR MI YAPILIYOR?

Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, kendisine bağlı ve denetleme görevi yasal olarak kendisine verilmiş yapı denetim firmalarının denetimindeki inşaatları denetlemediği gibi usule aykırı  imzalarla feshedilen yapı denetim sözleşmesinden sonra bile kurumun bilgisi olmasına rağmen topu belediyeye atarak inşaatlar denetimsiz olarak devam edip tamamlanıyor. İllerdeki yapıların denetiminde birinci derecede sorumlu kuruluş olan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’nün bu konulardaki yetersizliği ve üst denetim eksikliği, depremlerde daha çok ortaya çıkıyor ve birçok bina ağır ve orta hasarlı hale geliyor.

YAPI DENETİM FİRMALARI NASIL ÇALIŞIYOR?

Bir yapının inşaatı süresince kaba ve ince inşaat işlerinin teknik şartnamelere uygunluğunun takip edilmesi işine Yapı Denetim deniyor. Özel olarak bu işi yapan firmalara da "yapı denetim firması " deniyor. 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi'nde yaşanan yıkımdan sonra devlet yeni bir uygulama getirdi. Bu uygulamaya göre yapı denetim işleri özel firmalara verildi.

YAPI DENETİMİN FAYDA VE ZARARLARI

Uygulamanın faydalarının yanında zararları da oldu.

İşte sistemin yararları:

-Olası bir depremde binanın yıkılması ile öncelikli sorumluluk yapı denetim firmalarına ait olduğundan, inşaatların kontrolleri sıklaştırıldı. Dolayısıyla kalite bir nebze arttı.

- Kamu kurumlarının ve belediyelerin atadığı mühendislerin bir kısmında görülen "işiniz bitsin ben gelir bakarım" tipinde uygulamalar tarihe karıştı. Özel şirketlerin yapı denetim elemanları, özellikle büyük şantiyelerde birebir işin içinde olduklarından kontrol zamanlaması hatalarından doğan işgücü kaybı ciddi bir biçimde azaldı.

Sistemin zararlar ise şöyle:

-Yapı denetim işlerinde "uzman denetçi mühendis" unvanı, diploma yaşı 12'yi dolduran her inşaat mühendisine verildi. Bu işe kâr kapısı olarak bakan bir kısım mühendisler, ömürlerinde inşaat işi yapmamış olmamalarına rağmen sandıklarından diplomalarını çıkarıp inşaat mühendisleri Odası’na koştular.

-Yapı denetim firmalarının işverenleri müteahhitlerdir; yani bir müteahhit bir yapı denetim firmasına "gel benim yapımı denetle, ben de sana m² başına şu kadar para vereyim" der. Eğer yapı denetim firması mühendislik etiğine uygun hareket ediyorsa, kimin işveren olduğunu önemsemeden yapım işlerini adamakıllı kontrol eder; ancak, çok az yapı denetim firması bu mantıkla çalışır.

Birçok firma bu işi "sadece" gelir kapısı olarak gördüklerinden çok özel durumlar hariç patronlarını üzmezler; konsolların uzamasına, bodrum katlarda betonarme perdelerin imal edilmemesine, temel kazılarının yeterince derin yapılmamasına göz yumarlar.

Sadece, yerinde dökülen betondan numune alındığı ve kırım deneylerinin sonuçları Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerine iletildiği için bu hususta dikkatli davranırlar; onun haricinde işlerini pek önemsemezler. Kimi yapı denetim firmalarının donatı kontrolü yapmadığı dahi görülmüştür.

-12 yılın altındaki mühendisler yardımcı kontrol elemanı unvanında olduklarından 3 kuruş maaşa çalıştırılırlar; "bu iş tekniğine uygun değil" diye itiraz ettikleri günde de şutlanırlar.

-Kimi firmalar mühendislere "sadece imzanı kullanalım, sen şantiyelere gelme, biz senin yerine iş uygun mu değil mi bakarız, sen de haftada bir defa ofise gelip imza atarsın" biçiminde meslek etiğine uymayan teklifler götürürler.

Bu tip uygulamalar doğal olarak kaliteyi düşürüyor.

SİSTEM İYİ ÇALIŞIRSA YAPILAR SAĞLAM OLUR

Yapı denetim firmaları,  resmi kurumların yaptığı denetimlerden daha kaliteli denetim yapmaktalar; ancak yapılan iş hâlâ olması gereken kalitenin çok altında. Son zamanlarda, işleri düzenli takip edip denetimi hakkıyla yapmadıkları için ülke genelinde 136 adet yapı denetim şirketi kapatıldı, birçoğuna da belirli süre hak mahrumiyeti cezası verildi.

Bu uygulamalar ile "temizlik yapılıyor; kötüler kapanıyor" havası estirildi ama asıl sebep firmaların gecikmiş rapor ve evraklar yüzünden kapatılmış olması.  Yoksa asıl kapatılması gereken ve suistimal yapan, meslek etiğine uymayan ve sorumsuz firmalar kapatılmadı.

MÜDÜRLÜK GERİDEN GELİYOR

Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 24 Ocak 2020 depreminde daha hızlı ve aktif bir rol üstlenirken 6 Şubat Kahramanmaraş merkezli depremlerde yıkımın daha az olmasına rağmen gereken performansı gösteremedi. Depremin üzerinden 16 gün geçmesine rağmen ilimizdeki binaları hasar tespitleri tamamlanamadı.

İlimizde birçok kamu kurum ve kuruluşunda çok sayıda mühendis ve teknik eleman olduğu halde ve bu personellerin bu afette görev almak istemelerine rağmen valilik onayı ile bu çalışmalarda görevlendirilmemesinin büyük bir planlama ve süreç yönetim hatası olduğuna dikkat çeken uzmanlar, bu konuda oldukça geç kalındığını ifade ettiler.

ANKARA DA YANILTILIYOR

İlimizde hasar tespit çalışmalarının ağır aksak işlemesi ve net sayıya hala ulaşılamamış olmasının bakanlıkların planlamasına yansıdığına dikkat çeken uzmanlar, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın illere göre yapılacak konut sayılarını açıklamasında da bunu görmenin mümkün olduğunu ifade ediyorlar.

  İL AFET KOORDİNASYON MERKEZİ NE YAPIYOR?

Yaşanan depremlerden sonra birçok kamu kurum ve kuruluşlarından yöneticilerinden oluşturulan İl Afet Kurulu’nun ilimizle ilgili çalışmalarda yetersiz kaldığı, ilin mevcut potansiyellerinden yeteri derecede faydalanmayı sağlayacak bir koordinasyon oluşturulması için, toplantıların kamu kurumlarının verdiği son durum raporlarını izlemekle yetinildiğini,  yapılan işlerle ilgili sorgulayıcı, süreci hızlandırıcı ve vatandaşların lehine adımlar atılması noktasında hiç bir öneri ve görüşün tartışılmadığını, öneri sunacak düzeyde vizyoner yetkililer bulunmadığı, komisyonun kurumların şişirilmiş sunumlarını izleyip hiç bir yorum ve sorgulama yapmadan dağıldıklarını ifade eden uzmanlar, bazı il yöneticilerinin vizyonsuzluğunun şehre maliyetinin çok ağır olduğunu dile getiriyorlar.