ALZHEİMER RİSKİ YAŞ İLERLEDİKÇE ARTIYOR!
BAŞAK MERAL GÜNDÜZ/Özellikle unutkanlık belirtisi ile baş gösteren Alzheimer hastalığı, 60 yaşından sonraki dönemlerde sıklık gösteriyor.
Özel Doğu Anadolu Hastanesi Nöroloji Uzmanı Dr.Emrah ÖZDEN ,kesin olarak bir tedavisi olmayan hastalıkta diğer tıp dışı tedavi yöntemleri ile birlikte erken tanının hastanın sosyal çevreye kazandırılması açısından önemli olduğunu belirtiyor.
Dr.Özden ile yaptığımız röportajın detayları;
Alzheimer hastalığı nedir?
Alzheimer hastalığı halk arasında bunama olarak bilinen, tıp dilinde demans olarak adlandırılan bir hastalık tablosudur. Bunama sebepleri içinde en sık görülen hastalıktır. Hastalık, her yaşta görülebilir ama özellikle 60 yaşından sonraki yaşlarda görülme sıklığı artış gösterir. Kişinin aklını kullandığı bütün alanlarda ilerleyici bir kayıpla giden hastalık tablosudur.
En sık gördüğümüz başlama biçimi,unutkanlık.Bu son derece sinsi ilerleyen bir unutkanlık.Hastalara ve hasta yakınlarına ,''Ne zamandan beri var bu unutkanlık''diye sorduğunuz da ,''Çok net söylemek mümkün değil,işte son bir iki yıldır biraz unutkanlığı vardı.Eşyalarını bazen bulamıyordu.Söylediğimizi bazen unutuyordu,biz,bunu yaşlılığına veriyorduk ama sonra fark ettik ki biraz fazlaca unutmaya başladı''cevabını alıyorsunuz.
Unutkanlık yanında başka ne tip bozukluklar görülüyor?
Mesela yer ve zaman tayininde bozulma..Hangi yıldayız,hangi aydayız,hangi gündeyiz gibi sorulara cevap verememe veya sık sık sorma...Hastalık ilerledikçe başka belirtiler de görülüyor :örneğin kişinin çok iyi bildiği bir yerde bile .''Nereye dönecektim sağamı sola mı, hangi durakta inecektim, evden çıktığımda market için hangi yöne gidecektim'' gibi mekan karıştırmaları.
Hastalığı tetikleyen nedenler nelerdir, stresi de bu nedenlerden biri olarak sayabilirmiyiz?
Alzheimer hastalığının kesin nedeni bugünkü bilgilerimize göre bilinmemektedir. Hastalık oluşumunun, belirli genetik eğilimleri taşıyan bireylerde çevresel etmenlerin yardımı ile geliştiği düşünülmektedir. Çevresel etmenlerden en çok suçlananlar; besinlerle geçen ağır metal zehirlenmeleri, viral enfeksiyonlar ve radyoaktivite olarak sayılabilir. Bu faktörlerden hiç birini tek başına neden olarak doğrulayan bir çalışma yoktur, ancak sözkonusu faktörler genel sağlığı bozarak her çeşit hastalıkta olduğu gibi Alzheimer'e da uygun zemini hazırlarlar. Stres genel anlamda bağışıklık sistemini baskılayarak her tür hastalık gelişimini kolaylaştırır. Alzheimer da kronik bir hastalık olarak başlangıç ve gelişim dönemlerinde stresten son derece etkilenir.
En belirgin belirtileri nelerdir?
Başlangıçtaki belirtiler çeşitli olabilir. Hastalık, kişinin eğitim, sosyoekonomik ve gündelik uğraşları ile ilişkili olarak daha önce yapabildiği şeyleri yapamaması şeklinde kendini gösterir. Genel anlamda ilerleyici unutkanlık herkesin dikkatini çeker. İsim ve küçük eşyaların yerlerini unutmak gibi doğal yaşlanma unutkanlıklarını aşar ölçüde unutkanlıklar başlar. Unutkanlık kişinin günlük ilişkilerini etkiler boyuta ulaşır. Kişilik değişiklikleri, alınganlıklar ve başkalarını suçlayıcı ifadeler kullanmalar başlangıç belirtileri olabilir. Alışverişte para üstü alıp vermede ya da alınacak şeylerin unutulmasında yaşanan zorluklar giderek artar. Yön bulma duyusunun bozulması ile yakın çevre dışındaki yerlerde kaybolmalar kendini gösterir. Hastalığın daha ileri evrelerinde, yeni şeyleri öğrenmede yaşanan zorluklar nedeniyle gazete okuma, televizyon seyretme gibi gündelik işlevler yapılamaz hale gelir. Hastalar yapamadıkları ve giderek uzaklaştıkları bu uğraşları 'Hep aynı şeyler var, sıkılıyorum, zaten istemiyorum' diyerek geçiştirme eğilimindedirler.
Alzheimer Hastalığının Tüm Belirtileri Bunlardan mı İbaret?
Zihinsel belirtiler,davranışsal belirtiler ve günlük yaşam işlevlerinde olan belirtiler... Zihinsel belirtiler dediğimiz grupta unutkanlık başta olmak üzere dil işlevlerinde, görsel işlevlerde, dikkatte,yer ve zamanın algılanmasındaki bozulma yer alıyor. Davranışsal belirtilerin başında ise kişilik değişikliği geliyor..
Hastalık kimlerde ve ne sıklıkla görülür?
Cins ayrımı yapmadan her yaş diliminde görülebilir, ancak yaşlanma ile birlikte görülme sıklığı artar. 40 yaşında 100.000'de 40 olan sıklık, 60 yaşında 140, 80 yaşının üstünde 10.000'e kadar çıkar. Damar sertliği öyküsü olan ve tansiyon, şeker, kolesterol yüksekliği olan kişilerde beyin damar yaşlanmasının hızlanması nedeniyle görülme sıklığı ve şiddeti artar. Genetik yatkınlık olmakla birlikte ailede yakın bireylerin Alzheimer olmaları diğer bireylerin riskini çok fazla artırmaz.
Nasıl teşhis edilir?
Hastalığın tanısı klinik olarak konulur. Tedavi edilebilir bunama nedenlerinin uygun laboratuvar görüntüleme yöntemleri ile dışlanması sonucu, gerek nörolojik muayene gerekse nöropsikolojik testler yardımı ile hastanın tablosu isimlendirilir. 'PET' ismi verilen beyin hücrelerinin glukoz kullanma hızını ölçen özel bir test yardımı ile özellikle başlangıç evresinde beyin metabolizması değerlendirilerek doğru tanının erken dönemde konulması sağlanabilir.
Hastalıkta erken tanının önemi var mıdır?
Hastalığın tedavisinde kullanılan ve elimizde şu anda bulunan ilaçlar ilerlemeyi durdurucudur ama iyileştirici değildir. Bu nedenle ne kadar erken dönemde tanı konur ise hem ilaçlardan yararlanma, hem de sosyal çevrenin düzenlenmesi açısından yararlı olur.
Huzursuzluk Yapıyor;
Bazı hastalar bütün gün boyunca evin içinde dolaşırlar,o odadan odaya geçerler,dolapları açıp kapatırlar.bazen eşyalarını alıp bir bavula koyarlar gitmek isterler.
Hastalığın evreleri nasıl seyreder?
Hastalığın evrelerinin gelişimi tümüyle kişiseldir. Bazı insanlarda çok hızlı seyir gözlenirken bazılarında oldukça yavaştır. Bütün sinir sisteminde görülen dejeneratif hastalıklarda, hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasından önce uzun süreli belirti vermeyen bir dönem vardır. Bu dönemlerde gözden kaçabilecek küçük değişiklikleri yakalamak tanı ve tedavi açısından önemlidir. İleri evrelerde tedavi ve bakım kalitesi sürecin gidiş hızını ve sonunu belirler.
Kafanı Çalıştır, Alzheimer Hastalığından Korun;
Alzheimer hastalığının bilinen bir numaralı riski yaş.İnsanlar yaşlandıkça Alzheimer hastalıının riski de artıyor.Diğer biline riskler arasında daha önceden geçirilmiş ciddi kafa travmaları var.Eğer tansiyon veya kolesterol değeri yüksekse hastalık riski de artıyor.Kalbiniz için iyi olan her şey beyniniz için de iyidir.Yani yüksek tansiyonunuz varsa düşürmek ,kolesterol yüksekse düşürmek,diyabetiniz varsa tedavi etmek.kiloluysanız kilonuzu düşürmek,akdeniz usülü beslenmek.
Mesela hastalarım veya yakınları soruyorlar:''Bulmaca çözeyim mi?''Evet,bu bir yöntem.Bulmaca çözebilirsiniz,ama bir başka yöntem de beste yapmak olabilir,kitap yazmak olabilir,arkadaşlarıyla entellektüel tartışmalara girmek olabilir.Önemli olan zihinsel bir aktivite yapılması.
Dr.Özden ile yaptığımız röportajın detayları;
Alzheimer hastalığı nedir?
Alzheimer hastalığı halk arasında bunama olarak bilinen, tıp dilinde demans olarak adlandırılan bir hastalık tablosudur. Bunama sebepleri içinde en sık görülen hastalıktır. Hastalık, her yaşta görülebilir ama özellikle 60 yaşından sonraki yaşlarda görülme sıklığı artış gösterir. Kişinin aklını kullandığı bütün alanlarda ilerleyici bir kayıpla giden hastalık tablosudur.
En sık gördüğümüz başlama biçimi,unutkanlık.Bu son derece sinsi ilerleyen bir unutkanlık.Hastalara ve hasta yakınlarına ,''Ne zamandan beri var bu unutkanlık''diye sorduğunuz da ,''Çok net söylemek mümkün değil,işte son bir iki yıldır biraz unutkanlığı vardı.Eşyalarını bazen bulamıyordu.Söylediğimizi bazen unutuyordu,biz,bunu yaşlılığına veriyorduk ama sonra fark ettik ki biraz fazlaca unutmaya başladı''cevabını alıyorsunuz.
Unutkanlık yanında başka ne tip bozukluklar görülüyor?
Mesela yer ve zaman tayininde bozulma..Hangi yıldayız,hangi aydayız,hangi gündeyiz gibi sorulara cevap verememe veya sık sık sorma...Hastalık ilerledikçe başka belirtiler de görülüyor :örneğin kişinin çok iyi bildiği bir yerde bile .''Nereye dönecektim sağamı sola mı, hangi durakta inecektim, evden çıktığımda market için hangi yöne gidecektim'' gibi mekan karıştırmaları.
Hastalığı tetikleyen nedenler nelerdir, stresi de bu nedenlerden biri olarak sayabilirmiyiz?
Alzheimer hastalığının kesin nedeni bugünkü bilgilerimize göre bilinmemektedir. Hastalık oluşumunun, belirli genetik eğilimleri taşıyan bireylerde çevresel etmenlerin yardımı ile geliştiği düşünülmektedir. Çevresel etmenlerden en çok suçlananlar; besinlerle geçen ağır metal zehirlenmeleri, viral enfeksiyonlar ve radyoaktivite olarak sayılabilir. Bu faktörlerden hiç birini tek başına neden olarak doğrulayan bir çalışma yoktur, ancak sözkonusu faktörler genel sağlığı bozarak her çeşit hastalıkta olduğu gibi Alzheimer'e da uygun zemini hazırlarlar. Stres genel anlamda bağışıklık sistemini baskılayarak her tür hastalık gelişimini kolaylaştırır. Alzheimer da kronik bir hastalık olarak başlangıç ve gelişim dönemlerinde stresten son derece etkilenir.
En belirgin belirtileri nelerdir?
Başlangıçtaki belirtiler çeşitli olabilir. Hastalık, kişinin eğitim, sosyoekonomik ve gündelik uğraşları ile ilişkili olarak daha önce yapabildiği şeyleri yapamaması şeklinde kendini gösterir. Genel anlamda ilerleyici unutkanlık herkesin dikkatini çeker. İsim ve küçük eşyaların yerlerini unutmak gibi doğal yaşlanma unutkanlıklarını aşar ölçüde unutkanlıklar başlar. Unutkanlık kişinin günlük ilişkilerini etkiler boyuta ulaşır. Kişilik değişiklikleri, alınganlıklar ve başkalarını suçlayıcı ifadeler kullanmalar başlangıç belirtileri olabilir. Alışverişte para üstü alıp vermede ya da alınacak şeylerin unutulmasında yaşanan zorluklar giderek artar. Yön bulma duyusunun bozulması ile yakın çevre dışındaki yerlerde kaybolmalar kendini gösterir. Hastalığın daha ileri evrelerinde, yeni şeyleri öğrenmede yaşanan zorluklar nedeniyle gazete okuma, televizyon seyretme gibi gündelik işlevler yapılamaz hale gelir. Hastalar yapamadıkları ve giderek uzaklaştıkları bu uğraşları 'Hep aynı şeyler var, sıkılıyorum, zaten istemiyorum' diyerek geçiştirme eğilimindedirler.
Alzheimer Hastalığının Tüm Belirtileri Bunlardan mı İbaret?
Zihinsel belirtiler,davranışsal belirtiler ve günlük yaşam işlevlerinde olan belirtiler... Zihinsel belirtiler dediğimiz grupta unutkanlık başta olmak üzere dil işlevlerinde, görsel işlevlerde, dikkatte,yer ve zamanın algılanmasındaki bozulma yer alıyor. Davranışsal belirtilerin başında ise kişilik değişikliği geliyor..
Hastalık kimlerde ve ne sıklıkla görülür?
Cins ayrımı yapmadan her yaş diliminde görülebilir, ancak yaşlanma ile birlikte görülme sıklığı artar. 40 yaşında 100.000'de 40 olan sıklık, 60 yaşında 140, 80 yaşının üstünde 10.000'e kadar çıkar. Damar sertliği öyküsü olan ve tansiyon, şeker, kolesterol yüksekliği olan kişilerde beyin damar yaşlanmasının hızlanması nedeniyle görülme sıklığı ve şiddeti artar. Genetik yatkınlık olmakla birlikte ailede yakın bireylerin Alzheimer olmaları diğer bireylerin riskini çok fazla artırmaz.
Nasıl teşhis edilir?
Hastalığın tanısı klinik olarak konulur. Tedavi edilebilir bunama nedenlerinin uygun laboratuvar görüntüleme yöntemleri ile dışlanması sonucu, gerek nörolojik muayene gerekse nöropsikolojik testler yardımı ile hastanın tablosu isimlendirilir. 'PET' ismi verilen beyin hücrelerinin glukoz kullanma hızını ölçen özel bir test yardımı ile özellikle başlangıç evresinde beyin metabolizması değerlendirilerek doğru tanının erken dönemde konulması sağlanabilir.
Hastalıkta erken tanının önemi var mıdır?
Hastalığın tedavisinde kullanılan ve elimizde şu anda bulunan ilaçlar ilerlemeyi durdurucudur ama iyileştirici değildir. Bu nedenle ne kadar erken dönemde tanı konur ise hem ilaçlardan yararlanma, hem de sosyal çevrenin düzenlenmesi açısından yararlı olur.
Huzursuzluk Yapıyor;
Bazı hastalar bütün gün boyunca evin içinde dolaşırlar,o odadan odaya geçerler,dolapları açıp kapatırlar.bazen eşyalarını alıp bir bavula koyarlar gitmek isterler.
Hastalığın evreleri nasıl seyreder?
Hastalığın evrelerinin gelişimi tümüyle kişiseldir. Bazı insanlarda çok hızlı seyir gözlenirken bazılarında oldukça yavaştır. Bütün sinir sisteminde görülen dejeneratif hastalıklarda, hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasından önce uzun süreli belirti vermeyen bir dönem vardır. Bu dönemlerde gözden kaçabilecek küçük değişiklikleri yakalamak tanı ve tedavi açısından önemlidir. İleri evrelerde tedavi ve bakım kalitesi sürecin gidiş hızını ve sonunu belirler.
Kafanı Çalıştır, Alzheimer Hastalığından Korun;
Alzheimer hastalığının bilinen bir numaralı riski yaş.İnsanlar yaşlandıkça Alzheimer hastalıının riski de artıyor.Diğer biline riskler arasında daha önceden geçirilmiş ciddi kafa travmaları var.Eğer tansiyon veya kolesterol değeri yüksekse hastalık riski de artıyor.Kalbiniz için iyi olan her şey beyniniz için de iyidir.Yani yüksek tansiyonunuz varsa düşürmek ,kolesterol yüksekse düşürmek,diyabetiniz varsa tedavi etmek.kiloluysanız kilonuzu düşürmek,akdeniz usülü beslenmek.
Mesela hastalarım veya yakınları soruyorlar:''Bulmaca çözeyim mi?''Evet,bu bir yöntem.Bulmaca çözebilirsiniz,ama bir başka yöntem de beste yapmak olabilir,kitap yazmak olabilir,arkadaşlarıyla entellektüel tartışmalara girmek olabilir.Önemli olan zihinsel bir aktivite yapılması.