'Erken Uyarı' çözüm olacak mı?

Son günlerde birçok tüketici cep yakan pazar/market fiyatları karşısında şaşkın. Konuyla ilgili Cumhurbaşkanı Erdoğan çok net konuşmuş, gıda fiyatlarındaki artışa kalıcı çözüm bulunmasına yönelik talimatının ardından Gıda Komitesi harekete geçmişti.

Gıda fiyatlarındaki artış gündemli toplanan Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi (Gıda Komitesi) artışın sebeplerini tespit edip önlemek amacıyla erken uyarı sistemi kurulacağını duyurdu. Sistem, gıdanın üreticiden tüketiciye kadar olan fiyat değişimlerinin bir veri tabanı üzerinden inceleneceğini ve gereken önlemlerin zamanında alınacağı bir sistem olarak açıklandı. Sistemin, zamlar fiyatlara yansımadan önce harekete geçilmesine olanak sağlaması bekleniyor.

DENETİMLER  ÇÖZÜM DEĞİL
Zamların önüne geçmek amacıyla Ticaret Bakanlığı 81 ilde market, pazar yeri, çarşı ve toptancı hallerinde fahiş fiyat artışlarına yönelik denetimler gerçekleştirirken, son bir haftada 1674 işletme bazında, 22 bin 535 ürün incelendi.

Bakanlıktan yapılan açıklamaya göre, başta gıda ve temel ihtiyaç maddeleri olmak üzere piyasadaki fiyat gelişmeleri yakından takip ediliyor.

Ticaret Bakanlığına iletilen vatandaş başvuruları ve resen yapılan çalışmalar neticesinde serbest piyasa ekonomisine zarar vermeden gıda ve temel ihtiyaç ürünlerinde arz-talep dengesiyle uyuşmayan fiyat artışlarının tespiti amacıyla 81 ilde bulunan market, pazar yeri, çarşı ve toptancı hallerinde Bakanlık il müdürlükleri ve Teftiş Başkanlığının katılımıyla denetimler gerçekleştirildi.

Yapılan denetimler sonucu en çok sebze meyve ile ayçiçeği yağı, tavuk, yumurta ve un gibi temel gıda ürünlerinde fahiş fiyat artışı yapıldığı tespit edildi.

AYÇİÇEK YAĞI VE YUMURTA UÇTU 
Kurulan Gıda Komitesi toplantısında 270 ürünün yakın takibe alındığı açıklanırken, bu toplantıda da özellikle son günlerde fiyatları aşırı artış gösteren zeytinyağı, ayçiçek yağı, bebek maması ve yumurta gibi ürünler için tüketiciyi koruyacak adımların atılması bekleniyor.

MAZERETLERE SIĞINMA DÖNEMİ SON BULUYOR
Gıda fiyatlarındaki artışların durdurulamaması üzerine birçok bakanın katılımıyla Gıda Komitesi’ni toplanarak  “Erken Uyarı Sistemi” kurulması kararı alındı. 
Bu sistemle, fiyat değişimlerinin bir veri tabanı üzerinden incelenerek önlem alma imkânı bulunacak.
Yine sistemle, tarladan tüketiciye olan zincir, iklim şartları ve doğal afetler de dikkate alınarak izlenecek.

“KAR YAĞDI, DON VURDU, SEL OLDU” ARTIK YOK 
Yürürlüğe konacak erken uyarı sistemiyle ürününün yetişme şartları, coğrafi iklim şartları ve yaşanan olumsuzluklar takip edilecek, bunlar yaşanmadığı halde fiyat artışlarına gerekçe olarak gösterilen mazeretlerin doğru ve yanlışlığı izlenmiş olacak.
Bu sistem başarıyla uygulanabilirse tarlada 2 TL olan bir ürünün markette 12 TL’ye satışının önüne geçilecek ve kar yağdı, don vurdu, sel oldu mazeretleri de tarih olacak.

ERKEN UYARI ÇÖZÜM OLACAK MI?
Piyasalarda oluşan fahiş fiyat artışlarının önüne geçilmesinin ne denetimler ne de erken uyarı sistemiyle giderilemeyeceğini ifade eden uzmanlar, bu meselenin temelinin yeterince üretim olmadığını, üretilen malların da tarlada az fiyata alınıp 4 ya da 5 aracıdan sonra tüketiciye ulaşması olduğunu ifade ediyorlar.

CEZA DA ÇÖZÜM DEĞİL
Erken Uyarı sisteminin geçmişte de uygulamaya konduğunu ancak sistemin yürütülemediğini ve takip edilmediğini ortaya koyan uzmanlar,  sistem ile fiyatların izlenebileceğini ama bu sorunun denetlemelerde ceza kesmekle çözülemeyeceğini ifade ediyorlar.

ÜRETİM ARTIRILMALI
Bu gidişatın düzeltilmesi için önce üretmekten başlayarak girdi maliyetlerini düşürmek gerektiğine vurgu yapan uzmanlar;  “Şu anda boş olan tarım arazilerinin ekimini sağlamalıyız. Çiftçinin köylünün toprağına geri dönmesini sağlamalıyız. Tarım reformu yapılmalı gerekirse. Fiyat artışını savunmuyoruz ancak ithal alınan hammadde ve öteki girdilerle beraber ayakta kalıp üretime devam edebilmek için zam yapmak zorunda kalıyor işletmeler” diyorlar.

ZAHMETİ ÇEKEN ÜRETİCİ, RANTI YİYEN ARACILAR
Gıda ürünlerinde aşırı fiyat artışlarında üreticinin herhangi bir kazancı olmadığına dikkat çeken uzmanlar, ekimden hasata kadar bin bir zahmet ve ilaçlama, sulama, gübre, çapalama, gibi masraflar ederek maliyetini bile zar zor kurtaracak bir fiyatla aracıya satan üreticinin mağdur olduğunu ifade ediyorlar.

Köylünün malını tarlada yok pahasına alan ve sadece bir bölgede faaliyet gösteren birinci toptancının,  o bölgenin genelinde toplama yapan ikinci aracıya devrettiğini, bunu da sebze halindeki komisyoncuya sattığını, komisyoncuların da üzerine kendi karlarını koyarak marketlere sattığına dikkat çeken uzmanlar, dört aracıdan sonra markete ulaşan ürünün fiyatının yüksek olduğunu belirtiyorlar.

MARKETLER GÜNAH KEÇİSİ YAPILIYOR
Çok sayıda aracının girmesi ile tarladan markete ulaşan zincirde her bir aracının elde ettiği yüksek karlarla tüketiciye yüksek fiyatta sunulduğuna dikkat çeken uzmanlar, bu konuda haksız olarak marketlerin günah keçisi yapıldığını ifade ediyorlar.
Sebze halinden aldıkları mallara yasal kar oranlarını koyarak satışa sunan market esnafları, zaman zaman fahiş fiyat uygulamak ve haksız kazanç elde etmekle itham ediliyorlar.

Kira, vergi, elektrik, BAĞ-KUR ve diğer giderleri ile marketçilik yapmaya çalışan esnaflara, tüketiciye ulaşmadaki son halka ve bizzat muhatap olunan şahıs oldukları için hedef tahtasına konulmasının haksızlık olduğunu ifade eden uzmanlar, fiyat artışlarının sebebini markette değil aracılarda aramak gerektiğini ifade ediyorlar.

ARACILAR AZALTILMALI
Üreticiden tüketiciye olan süreçte aracı sayısının artmasının getirdiği fiyat artışlarında en önemli sorunun aracıları azaltmak olduğuna dikkat çeken uzmanlar, bu konuda gerekirse kar marjının da devlet tarafından belirlenmesi gerektiğini ifade ediyorlar.

PANDEMİ KADAR ÖNEMLİ
Fiyat artışlarının pandemi hatta ondan daha tehlikeli sonuçlar doğuracağına dikkat çeken uzmanlar, hükümetin bu konuyu daha çok ciddiye alması ve tıpkı pandemi döneminde devletin tüm kurumlarını harekete geçirdiği gibi bu konuda da ciddi adımlar atılması gerektiğini ifade ediyorlar.

TARLADAN MARKETE DENETİM
Tarımsal üretim ve fiyatlarının geçmişte patates ve soğan örneğinde görüldüğü gibi sistemi ve hükümeti yıkma gibi bir güce eriştiğini bizzat gördüklerini belirten  uzmanlar, devletin sadece ilgili kurumu olan Tarım ve Orman Bakanlığı ile değil, pandemi ile mücadelede olduğu gibi tüm kurumlarıyla bu meselenin üzerine gitmesi gerektiğini ifade ediyorlar.

Üretim yapılan tarladaki aracıya satış fiyatı, sonrasında ikinci aracıya, ardından da komisyoncuya satış fiyatına kadar izlenebilecek bir sistem kurulmasını ve bunun her aşamasının denetlenmesi ve takip edilmesi gerektiğine dikkat çeken uzmanlar bu konuda valiliklere de önemli görevler düştüğünü ifade ediyorlar.

ÜRETİCİ PAZARLARI KURULMALI
Tüm bu tedbirlerle birlikte üreticilerin kendi mallarını aracısız olarak satabilecekleri pazarların da oluşturulabileceğini ifade eden uzmanlar, bunun şehir merkezlerinde uygun bir yerde kurulabileceği gibi üretimin yapıldığı arazilerin merkezi bir konumunda da yapılabileceğini ifade ediyorlar.

ETSO DEVREYE GİRMELİ
Üretici pazarları konusunda geçmişte ETSO’nun Yurtbaşı ya da Hoş Köyü bölgesinde bir üretici pazar oluşturma projesi olduğuna dikkat çeken uzmanlar, bu projeye diğer kurumların da ortak olması ile hem şehrin belirli bölgelerinde hem de üretim alanlarında böyle bir pazarın kurulması gerektiğini belirtiyorlar.
Kurulacak üretici pazarlarının  hem üretici hem de tüketici açısından önemli olduğunu ifade eden uzmanlar, gerekirse bu pazarların oluşturulması için TKDK, Fırat Kalkınma Ajansı ya da AB Hibe fonlarından da istifade edilebileceğini belirtiyorlar.

ÜRETİCİ DE İNSAFLI OLMALI
Üretici pazarlarının kurulmasının önemine dikkat çeken uzmanlar, ancak bu hususta üreticilerin de fiyat belirlerken aracılara sattığı fiyatı da göz önünde bulundurulması gerektiğine dikkat çekiyorlar. 
Zaman zaman yol kenarlarında köylüler tarafından satılan ürünlerin piyasa ve market fiyatlarından  da yüksek olduğunu gördüklerini belirten uzmanlar, üreticilerin, aracılara sattığı fiyatın üzerinde ancak market fiyatının da altında orta bir fiyat belirlemeleri gerektiğine vurgu yapıyorlar.